احوال نفس (قرآن)نفس انسان دارای احوال و حالات گوناگونی است. در این مقاله احوال نفس با توجه به آیات قرآن معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۲ - آگاهی ۳ - آلودگی ۴ - ادراک ۵ - اطمینان ۶ - الهام یافته ۷ - امّاریّت ۸ - انحراف ۹ - انعطاف ۱۰ - بدی ۱۱ - بیماری ۱۲ - پرهیزگاری ۱۳ - تباهی ۱۴ - تجلّیات ۱۵ - تزیین ۱۶ - تسویه ۱۷ - رضایت ۱۸ - روحانیّت ۱۹ - سختی ۲۰ - سلامتی ۲۱ - عصیان ۲۲ - عفّت ۲۳ - فریب ۲۴ - ملامتگری ۲۵ - وسوسهگری ۲۶ - پانویس ۲۷ - منبع ۱ - توجیه گناهتوانايى نفس آدمى، در توجیه گناه وى: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ .... ۲ - آگاهىنفس آدمى، داراى خاطراتى پنهان و غير قابل مشاهده: ۱. ... أَوْ أَكْنَنْتُمْ فِي أَنْفُسِكُمْ .... ۲. ... وَ إِنْ تُبْدُوا ما فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ .... ۳. ... يُخْفُونَ فِي أَنْفُسِهِمْ ما لا يُبْدُونَ لَكَ .... ۳ - آلودگى••• گناه و فجور، باعث آلودگى نفس انسان: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها. ••• آلودگی نفس، موجب خسران: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها. ••• خداوند، آگاه به خیانت نفس و آلودگیهای جنسی از طريق او: أُحِلَّ لَكُمْ لَيْلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلى نِسائِكُمْ هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتانُونَ أَنْفُسَكُمْ .... ••• تثبيت آلودگى بر نفس آدمى، به واسطه آلودگی انسان: وَ مَنْ يَكْسِبْ إِثْماً فَإِنَّما يَكْسِبُهُ عَلى نَفْسِهِ .... ••• مشكلات و مصائب، پيامد عملكرد زشت و آلودگى نفس آدمى: ... وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ .... ۴ - ادراكبرخوردارى نفس، از قوّه درّاكه: وَ إِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعالَمِينَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ عَلى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ. برخى گفته‌اند: مراد از «قلب» در سوره ۲۶ آيه ۱۹۴ «نزل به الروح الامين، على قلبك» -قوه- حفظ و فهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، قرآن كريم هست. ۵ - اطمينانرجوع شود به مقاله نفس مطمئنه (قرآن) ۶ - الهام يافته••• انسان، داراى نفسى آگاه و مُلهَم به خوبى و بدى اعمال: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ••• الهام بدكارى و پرهیزکاری به نفس آدمى، از جانب خداوند: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ••• متعادل بودن ساختار نفس، عامل آمادگى آن براى الهامات الهی: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ••• نفس انسانى، مخلوقى معتدل و ملهم به خیر و شرّ: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ••• الهام پرهيزگارى نفس، از سوى خداوند: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ۷ - امّاريّترجوع شود به مقاله نفس اماره (قرآن) ۸ - انحراف••• تلاش براى گمراه كردن ديگران و افزودن بر گمراهی نفس خويش: وَدَّتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ وَ ما يُضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ. ••• ادّعاى تزکیه نفس يهوديان، از انحراف و آلودگى ادّعايى غير قابل قبول: أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنْفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشاءُ وَ لا يُظْلَمُونَ فَتِيلًا. ••• ضرر و زیان گمراهى، تنها متوجّه نفس گمراهان و منحرفان: ۱. قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَكُمُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّكُمْ فَمَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها .... ۲. مَنِ اهْتَدى فَإِنَّما يَهْتَدِي لِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُ عَلَيْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى .... ۳. قُلْ إِنْ ضَلَلْتُ فَإِنَّما أَضِلُّ عَلى نَفْسِي .... ۴. إِنَّا أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ لِلنَّاسِ بِالْحَقِّ فَمَنِ اهْتَدى فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ ضَلَّ فَإِنَّما يَضِلُّ عَلَيْها .... ۹ - انعطاف••• فرشتگان، داراى تأثّر و انعطاف نفسانى: يَخافُونَ رَبَّهُمْ مِنْ فَوْقِهِمْ وَ يَفْعَلُونَ ما يُؤْمَرُونَ. برخى از مفسران گفته‌اند: مقصود از «يخافون ربهم» اين است كه آنها در برابر پروردگار، خود را مى‌شكنند و متأثرند و همانند خائف از او انفعال مى‌يابند. ••• عمل، داراى تأثير در نفس انسان: وَ لَوْ أَنَّا كَتَبْنا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ... وَ لَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُوا ما يُوعَظُونَ بِهِ لَكانَ خَيْراً لَهُمْ وَ أَشَدَّ تَثْبِيتاً. ۱۰ - بدىالهام شرّ و بدى نفس، از سوى پروردگار: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ۱۱ - بيمارىقرآن، شفابخش امراض روحی و برطرف‌كننده بيماريهاى نفسانى اهل ایمان: ۱. يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ .... ۲. وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ .... ۳. وَ لَوْ جَعَلْناهُ قُرْآناً أَعْجَمِيًّا ... قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاءٌ .... ۱۲ - پرهيزگارىشناختن عصیانگری و پرهيزگارى، قدرت عطا شده به نفس آدمى، از سوى خداوند: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ۱۳ - تباهى••• تعلّم سحر از سوى یهودیان، موجب تباهی نفس و فروختن‌شان در برابر بهاى بد: ... وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ. آيه، مربوط به یهود است. ••• قوم ثمود، گرفتار فساد و تباهى نفس: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْواها فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوها فَدَمْدَمَ عَلَيْهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوَّاها. ••• مدفون ساختن نفس در گناه و به سقوط كشاندن آن، موجب محروميّت و زیانکاری: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها. «دساها» يعنى آن را ساقط كرد و از بهره آن كاست. «دسيّت» يعنى گمراه و فاسد كردم. اين فعل كه «دسّس» بوده و حرف سين در آن به ياء تبديل شده مبالغه در دسّ -دفن كرد- است. ••• تباهى نفس آدمى به محروميّت وى از مواهب آخرت: ... وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ وَ لَبِئْسَ ما شَرَوْا بِهِ أَنْفُسَهُمْ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ. ••• گناه، مايه سقوط و تباهى نفس انسان: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها. تقابل فعلهاى «دسّاها» و «زكّاها» در قياس با تقابل «فجور» و «تقوى» در آيات پيشين، بيانگر تأثير تقوا در تزکیه و تأثير فجور در سقوط نفس است. ۱۴ - تجلّياتنفس، مظهر تجلّى آیات الهی: ۱. سَنُرِيهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ فِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُ .... ۲. وَ فِي الْأَرْضِ آياتٌ لِلْمُوقِنِينَ وَ فِي أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ. ۱۵ - تزيين••• نسبت سرقت به بنیامین از سوى فرزندان یعقوب، كارى جلوه داده شده از نفس آنان، در ديدگاه یعقوب علیه‌السلام: ارْجِعُوا إِلى أَبِيكُمْ فَقُولُوا يا أَبانا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَ ما شَهِدْنا إِلَّا بِما عَلِمْنا ... قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ••• نيكو جلوه دادن بديها، به وسيله نفس انسان: ۱. وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ۲. قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ۳. قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ••• توانايى نفس آدمى بر آراستن كارهاى زشت و ناروا، و وادار كردن او به ارتكاب آنها: قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ••• تزیین نفسانى قابیل، همواركننده قتل برادرش: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ ... «طوّعت» از مصدر «تطويع» به معناى تسهيل است. ••• منافقان، اسیر چنگال مکر نفس‌شان، به رغم پنداشتن كارساز بودن حیله آنان بر ديگران: يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ وَ ما يَشْعُرُونَ. ••• لزوم هوشیاری انسان، در برابر تسویلات نفس خويش: قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي . «سوّلتُ له الشّى‌ء» يعنى آن را برايش زینت كردم. تسویل، تزيين نفس است آنچه را كه بر آن حرص مى‌ورزى و زشتى آن را نيكو جلوه دادن است. ••• تسويلات نفسانى، زمينه‌ساز به‌كارگيرى دانش، براى انحراف و گمراه ساختن مردم: قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ ... وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. معناى «بصرت بما لم يبصروا به» اين است كه چيزى را از دانش دانستم كه ديگران آن را ندانستند. «بصر» به معناى علم و رأی است. ••• زيبا جلوه دادن امور ناپسند، از كارهاى نفس مسوله: ۱. وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ۲. ارْجِعُوا إِلى أَبِيكُمْ فَقُولُوا يا أَبانا إِنَّ ابْنَكَ سَرَقَ وَ ما شَهِدْنا إِلَّا بِما عَلِمْنا وَ ما كُنَّا لِلْغَيْبِ حافِظِينَ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ۳. ... وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. تسويل به معناى نيكو نشان دادن چيزى كه نيكو نيست. ••• تسويل نفس، از عوامل انحراف انسان: ... وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. تسويل و زيبا نمايى كارهاى ناروا، از جمله احوال نفس انسان: ... وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ••• ساختن پيكر گوساله از زیورآلات بنى‌اسرائيل، از آثار تزيين عمل و تسويل نفس سامری: ... وَ لكِنَّا حُمِّلْنا أَوْزاراً مِنْ زِينَةِ الْقَوْمِ فَقَذَفْناها فَكَذلِكَ أَلْقَى السَّامِرِيُ فَأَخْرَجَ لَهُمْ عِجْلًا جَسَداً لَهُ خُوارٌ ... قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ••• تسويل نفسانى سامرى، عامل سوء استفاده از دین و تعالیم آسمانی براى گمراه ساختن بنی‌اسرائیل و ترويج گوساله‌پرستی در بين آنان: قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. «نبذ» در «نبذتها» ممكن است در معناى حقيقى آن يعنى‌دور افكندن آثار رسالت به كار رفته باشد و نيز ممكن است مجاز و به معناى سوء استفاده از تعاليم رسولان الهى باشد. بر اساس معناى دوم، سامرى اعتراف مى‌كند كه با استفاده نابجا از آموخته‌هاى خويش آن را ضايع ساخته و نابود كرده است. ••• اقرار سامرى به فريفته شدن از تسويلات نفس خود، در ساخت گوساله زرّين: قالَ فَما خَطْبُكَ يا سامِرِيُ قالَ بَصُرْتُ بِما لَمْ يَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَةً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ فَنَبَذْتُها وَ كَذلِكَ سَوَّلَتْ لِي نَفْسِي. ••• منشأ توطئه برادران یوسف عليه آن حضرت، تسويل و جلوه‌پردازيهاى نفسانى برادران، از نظر يعقوب عليه‌السلام: وَ جاؤُ عَلى قَمِيصِهِ بِدَمٍ كَذِبٍ قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ۱۶ - تسويه••• نفس، پديده‌اى تسویه شده: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها. ••• تعادل و تسويه توانمنديهاى نفس انسان، وصفى شگفت و نشانه عظمت خداوند: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها. ••• تعادل و تسويه قوا در ساختار نفس انسان، آماده‌كننده آن براى آگاهى فطرى به پليديها و شناخت راه گريز از آنها: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ••• سوگند خداوند به آفرينش متعادل و تسويه نفس انسان: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها. ••• خداوند، تسويه‌كننده نفس: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها. ۱۷ - رضايت••• رضایت و خشنودی از خداوند، يكى از احوال نفس انسان: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً .... ••• خشنودى و رضایت نفس (راضیه) در آخرت، از پاداش الهی: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً ... گفته شده: مراد از «راضيه» راضى بودن نفس به ثواب -پاداش- خدا است. ••• خشنودى و رضايت نفس به قضای الهی در دنيا: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً. گفته شده: مراد از «راضيه» رضايت نفس به قضاى الهى در دنیا است. ••• خشنود بودن نفس از خدا، زمينه‌ساز كسب رضایت او: يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّةً. ترتيب ذكرى، ممكن است ناظر به ترتيب واقعى باشد، لذا، حالت «مرضيه نفس» فرع حالت رضايت است. ۱۸ - روحانيّت••• نفس آدمى، پديده‌اى غير از تن و جسم او: ۱. ... وَ لَوْ تَرى إِذِ الظَّالِمُونَ فِي غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ .... ۲. اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِها وَ الَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنامِها فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَ يُرْسِلُ الْأُخْرى إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى .... ••• جدايى نفس از بدن، موجب مرگ: ۱. ... إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ ... وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ. «تزهق انفسهم» يعنى نفسهاى‌شان هلاك گردد و با مردن از بدن خارج شود. ۲. وَ لا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ. ۱۹ - سختىامكان به تنگنا و سختی افتادن نفس آدمى: وَ عَلَى الثَّلاثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذا ضاقَتْ عَلَيْهِمُ الْأَرْضُ بِما رَحُبَتْ وَ ضاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَ ظَنُّوا أَنْ لا مَلْجَأَ مِنَ اللَّهِ إِلَّا إِلَيْهِ ثُمَّ تابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا .... ۲۰ - سلامتى••• مسیحیان و عالمان دینی آنان، مردمى حق‌پذير و برخوردار از سلامت نفس: ... وَ لَتَجِدَنَّ أَقْرَبَهُمْ مَوَدَّةً لِلَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ قالُوا إِنَّا نَصارى ذلِكَ بِأَنَّ مِنْهُمْ قِسِّيسِينَ وَ رُهْباناً وَ أَنَّهُمْ لا يَسْتَكْبِرُونَ. ••• شناساندن عصیانگری و پرهیزگاری و سلامت نفس از جانب خداوند به انسان: وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها. ۲۱ - عصيان••• بازتاب عصیان نفس آدمى به خودش: قُلْ أَ غَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَ هُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَ لا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْها وَ لا تَزِرُ وازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرى ثُمَّ إِلى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ. ••• بازتاب طغيانگرى نفس طاغیان به خودشان: فَلَمَّا أَنْجاهُمْ إِذا هُمْ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْيُكُمْ عَلى أَنْفُسِكُمْ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ إِلَيْنا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. ••• منکران معاد، گرفتار خودبزرگ‌بینی و استکبار و عصيان در نفس خويش: وَ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرى رَبَّنا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوًّا كَبِيراً. ••• توانايى نفس آدمى بر عصیان، با آراستن كارهاى زشت و ناروا و واداشتن وى به ارتكاب آنها: قالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَمْراً .... ••• توانايى نفس امّاره بر عصيان، در سركوبى عواطف برادرى و انسانى: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ .... ••• توانايى نفس امّاره بر عصيان، در كشيدن انسانها به سوى زشتی و گناه: وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ .... ۲۲ - عفّت••• عفّت نفس اصحاب صفّه و خوددارى آنان از اظهار تنگدستی به رغم نيازمندى‌شان: لِلْفُقَراءِ الَّذِينَ أُحْصِرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ لا يَسْتَطِيعُونَ ضَرْباً فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِياءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِيماهُمْ لا يَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً ... «تعفف» اختيار كردن عفاف است؛ يعنى حفظ نفس از شهوات آن است. ••• غلبه عفّت نفس یوسف علیه‌السلام بر نفس امّاره او، هنگام بروز صحنه شهوى: وَ راوَدَتْهُ الَّتِي هُوَ فِي بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ .... وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ .... ۲۳ - فريبانسان، تنها با فریب دادن نفس خويش، توانا براى گريزان شدن از دین الهی: وَ مَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْراهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ .... ۲۴ - ملامتگرىرجوع شود به مقاله نفس لوامه (قرآن) ۲۵ - وسوسه‌گرى••• وسوسه‌گرى، از احوال نفس انسان: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ .... ••• خداوند، آگاه به وسوسه‌هاى نفسانى انسان: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ .... ••• علم الهی به اعماق وجود آدمى، هشدارى به وى، در تأثيرپذيرى از وسوسه‌هاى نفس: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ. تعبير «ونحن اقرب ...» در پى «نعلم ماتوسوس» مى‌تواند از آن جهت باشد كه آدمى با ناظر ديدن خدا، خود را از بند وسوسه‌هاى نفس رها سازد. ••• امكان اصلاح انديشه و اعتقاد با اصلاح نفس وسوسه‌گر: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ ... آيه مزبور و آيه قبل از آن، در مقام اصلاح انديشه منکران معاد است. خداوند در پايان ادله عقلى بر امكان معاد موضوع وسوسه‌هاى نفسانى را مطرح كرده است. اين مى‌تواند از آن جهت باشد كه منكران معاد براى اصلاح عقيده، همواره گمان نكنند كه مشكل‌شان عقلى و برهانى است، زيرا چه بسا عقيده نادرست، تكيه بر وسوسه‌هاى نفس داشته باشد كه در اين صورت، اصلاح عقيده، نيازمند اصلاح نفس وسوسه‌گر خواهد بود. ••• وسوسه کردن و فریب، يكى از كارهاى نفس: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ .... ••• وسوسه‌هاى نفسانى قابيل، موجب كشتن برادرش هابیل به دست خودش: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ .... ••• قابیل، فريفته وسوسه‌هاى نفس خويش: فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخِيهِ فَقَتَلَهُ .... ••• هشدار خداوند به انسان، درباره تأثيرپذيرى از وسوسه‌هاى نفس: ... وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ. ••• خداوند، خالق انسان و آگاه به وسوسه‌هاى نفسانى وى: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ .... ••• توجّه انسان به دو مراقب بر اعمال وى، زمينه‌ساز تبعيّت نكردن از وسوسه‌هاى نفس: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ ما يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ. ••• علم الهی به اعماق وجود آدمى، اتمام حجت به وى در تأثير پذيرى از وسوسه‌های نفس: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ وَ نَعْلَمُ ما تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيانِ عَنِ الْيَمِينِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِيدٌ . اگر فرض شود رگ گردن، ادراك كننده باشد، خداوند در ادراك انسان نزديك‌تر است به وى از رگ گردنش و با وجود آن خداى متعال دو فرشته بر انسان گمارده است تا عمل او را حفظ كنند تا حجت را بر وى تمام كند. ••• پناه بردن به خدا، راه نجاتی براى انسان، از وسوسه‌هاى نفسانى‌اش: قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ الَّذِي يُوَسْوِسُ فِي صُدُورِ النَّاسِ مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاسِ. ۲۶ - پانویس۲۷ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳۱، ص۳۰۰، برگرفته از مقاله «احوال نفس». رده‌های این صفحه : موضوعات قرآنی | نفس
|